„Nieświadomy mózg” – L. Mlodinow

Wydaje Ci się, że kontrolujesz swoje życie i podejmujesz świadome, przemyślane decyzje? Uważasz, że potrafisz uargumentować każdy wybór? Nie masz pojęcia, jak bardzo się mylisz.

Figlarne centrum dowodzenia

Mózg jest jednym z najbardziej fascynujących, jak również najtrudniejszym do zbadania narządem ludzkim. Choć używamy go nieustannie do każdej wykonywanej czynności, to większość z nas nie potrafi zdefiniować, czym tak naprawdę się on zajmuje. W szkole uczyli nas, że kontroluje wszystkie procesy życiowe, przetwarza informacje, odpowiada za emocje, pozwala na myślenie i zapamiętywanie, ale nikt nie powiedział, że potrafi nam też płatać niezłe figle.

Okazuje się, że nawet najbardziej przemyślane decyzje są w pewnej części nieświadome. W przypadku zachowań takich, jak zamknięcie drzwi do domu czy wyłączenie światła, łatwo można wytłumaczyć, że zadziałał odruch i nikogo to nie dziwi. Jednak jeśli dowiadujemy się, że decyzja o kupnie domu, wyborze opiekunki do dziecka czy innych równie ważnych kwestiach, jest zmanipulowana przez naszą podświadomość, zaczyna brzmieć to trochę zatrważająco.

Niespodzianki płata potylicznego

Pewien pięćdziesięciodwuletni Afrykanin, opisywany w literaturze jako TN, doznał udaru, który uszkodził mu część mózgu odpowiedzialną za wzrok. Mężczyzna stał się ciekawym obiektem badań, ponieważ jego oczy były zdrowe, a tylko kora mózgowa nie potrafiła przetworzyć docierających do niej informacji. Przeprowadzono doświadczenie, w którym niewidomy musiał określić kształty wyświetlane mu na ekranie. Jak łatwo się domyślić, odpowiedzi były losowe i tylko połowa – poprawna. Druga część eksperymentu zakładała odgadywanie wyrazu ludzkiej twarzy. To ćwiczenie przyniosło rezultat w postaci 2/3 dobrych odpowiedzi. Okazało się, że mózg przywiązuje ogromne znaczenie do fizjonomii.

To nie jedyne nieprawdopodobne działania naszego umysłu. Co powiecie na widzenie mimo ślepoty? Po drugiej próbie TN dostał kolejną propozycję współpracy. Tym razem jego zadanie miało polegać na przejściu toru przeszkód bez pomocy laski. Kiedy po wielu prośbach zgodził się podjąć ryzyko, szokując wszystkich, łącznie z samym sobą, bez potknięcia ominął wszystkie stojące na jego drodze przedmioty, dokładnie tak, jak zrobiłby to ktoś w pełni sprawny. Zadziałały oczy i fragmenty mózgu odpowiadające za analizę nieświadomą, starającą się instynktownie ochronić ciało badanego przed upadkiem. Jak widać, część świadoma i nieświadoma działają zupełnie niezależnie.

Siła wspomnień

W jednym z rozdziałów autor odwołuje się do głośnej sprzed laty afery Watergate, w której składający kluczowe zeznania John Dean opowiedział swoją wersję wydarzeń z nieprawdopodobną precyzją, dzięki czemu zasłynął jako „ludzki magnetofon”. Kiedy odnaleziono taśmy z nagraniami rozmów prowadzonych w Białym Domu, okazało się, że zeznania świadka kompletnie mijają się z prawdą, wcale nie ze względu na złą wolę Deana, ale ze względu na wybiórczość ludzkiej pamięci. Udowodniono, że jesteśmy w stanie zapamiętać tylko ogólny zarys wydarzeń, ale nasz mózg nie radzi sobie z zapamiętywaniem szczegółów. Dlaczego? Nasz dysk twardy po kilku latach byłby zupełnie przepełniony informacjami, nie pozwalając nam skupić się na podstawowych czynnościach.

Leonard Mlodinow nieustannie zaskakuje. Stara się pokazać nam, jak bardzo nasza nieświadomość potrafi namieszać w życiu. Zarówno typowy Kowalski, jak i doradca prezydenta Stanów Zjednoczonych, jest nieustannie manipulowany przez swój własny mózg. W wielu przypadkach kierujemy się instynktami i jest to silniejsze od nas. W fascynujący sposób autor wyprowadza nas z błędnego założenia, że człowiek jest panem życia mającym pod kontrolą cały świat.

 Niezwykła przygoda

Biorąc do ręki tę książkę, nie spodziewałam się, że literatura popularnonaukowa może być tak bardzo przystępna. Prosty, obrazowy język znacznie ułatwia zrozumienie zawiłych mechanizmów, którymi posługuje się nasz mózg. Wykonując opisywane na poszczególnych etapach zadania, można szybko przekonać się, jak teoria przekłada się na praktykę. To niesamowite, jak bardzo można zmienić podejście do samego siebie.

Jak wiadomo, jest to lektura, która wymaga czasu, gdyż próby pochłonięcia jej w całości na raz skończyłyby się zapewne jednym wielkim chaosem, tym bardziej, że rozdziały są dość obszerne. Niemniej codzienne, stopniowe zgłębianie wiedzy o samym sobie jest naprawdę niezapomnianą i pełną niespodzianek przygodą.

Redakcja: Sylwia Kłoda
Korekta: Anna Kurek