„Wybór Zofii” – W. Styron

Polka Zofia, była więźniarka obozu KL Auschwitz-Birkenau, poznaje Żyda Natana, w którym zakochuje się bez pamięci. Ich związek jest gorący, namiętny, pełen pasji, żaru, ale i przemocy. Zofia zatraca się w tej relacji. Próbuje uciec od wspomnień, obrazów, decyzji… Ból jest jednak coraz silniejszy i nadchodzi moment konfrontacji z demonami przeszłości.

Ich troje

1947 rok, Nowy Jork, Brooklyn. Stingo, początkujący pisarz, wynajmuje mieszkanie u Pani Zimmerman i tak poznaje nietypową parę: Zofię i Natana. Para kocha się głośno, dziko, z szaleńczą ekspresją, tak, jakby to był ich ostatni raz. Często słychać też piękną muzykę, kobiecy śmiech, szczęście… Czasami jednak atmosfera gwałtownie się zmienia, rozlegają się krzyki, ktoś trzaska drzwiami, a damski chichot przeobraża się w szloch. Stingo jest zafascynowany tym, co dzieje się na górze. Kim są jego sąsiedzi? Co to za szalona para?

Twórca na dorobku stopniowo zbliża się do Zofii i Natana, poznają się, powoli rodzi się przyjaźń. Stingo podkochuje się w kobiecie, jest oszołomiony jej urodą, sposobem bycia, pociąga go w niej coś jeszcze… tajemnica. Pozornie radosna, ciesząca się byciem tu i teraz młoda Polka nosi w sobie ogromny ciężar. W jej oczach można dostrzec smutek, często sprawia wrażenie, jakby ogarniał ją mrok, wciągał coraz bardziej. Zderzenie szalonej radości, smakowania życia z głębią smutku i bólu fascynuje początkującego pisarza.

U bram piekła

Między Stingo a Zofią rodzi się przyjaźń. Młoda kobieta potrzebuje kogoś, kto jej wysłucha, będzie jej spowiednikiem, towarzyszem w drodze do przeszłości. Pojawia się zaufanie i tytułowa bohaterka stopniowo odsłania swoją historię. Początkowo ją trochę zmienia, upiększa, bojąc się oceny drugiego człowieka, który nie doświadczył tego, co ona, nie znalazł się w piekle na ziemi.

William Styron w mistrzowski sposób buduje napięcie i ciekawość czytelnika. Potrafi ją rozbudzać, podsycać i dawkować w umiejętny sposób. Teraźniejszość płynnie miesza się z przeszłością. Z każdym rozdziałem jesteśmy coraz bliżej odkrycia tajemnicy byłej więźniarki KL Auschwitz-Birkenau. Natan często pyta Zofię, co takiego zrobiła, że przeżyła obóz, do czego się posunęła w obronie własnego życia, co poświęciła, aby przetrwać? Czego się wyrzekła, jakie granice przekroczyła, czego nadzwyczajnego dokonała, że nie podzieliła losu tych, co opuścili obóz kominem? Podczas częstych kłótni kochanków pada wiele oskarżeń, ostrych słów, zarzutów…

Kolejne strony odsłaniają małe fragmenty przeszłości z przedwojennego, beztroskiego, zachłannego młodego życia Zofii. Odkrywają bliskie jej osoby, rodzinę, przyjaciół, znajomych i  świat, którego już nie ma, którego nie da się przywrócić. Czytelnik coraz bardziej chce poznać całość historii, połączyć wszystkie fragmenty opowieści. Styron powoli buduje mosty między rozrzuconymi kawałkami historii. Prowadzi do finału, ale przyjdzie długo na niego czekać. Czym był tytułowy wybór Zofii? Jaką decyzję musiała podjąć i jakie miała dla niej konsekwencje? A co wybierze tu i teraz?

Zmaganie się z samą sobą

To powieść o próbie wyrwania się przeszłości, odklejenia od rzeczy, których nie da się cofnąć. To książka o bólu istnienia i trudnym życiu po wyzwoleniu, gdy czarna przeszłość powraca, emocje dochodzą do głosu, krzyczą, wyją. W obozie często nie było ich słychać, organizm koncentrował się na przetrwaniu, a emocje odkładał na bok, na później, na moment, gdy będzie możliwe ich przyjęcie.

Zofia kocha Natana, bo odnajduje w nim bratnią duszę, jest w nim coś destrukcyjnego. Ten niszczycielski pęd łączy tych dwoje, wiąże ich razem, uzależnia od siebie. Żyją na maksa, piją na umór, kochają się dziko, tańczą, cieszą się momentami lekkości, doświadczają radości, by za chwilę wpaść w głęboką przepaść. Natan cierpi na schizofrenię, uzależnia się od narkotyków, co pogarsza jego stan.

Stingo stara się ocalić Zofię, pozwolić jej się oczyścić, pozbyć ciężaru. Dostrzega też destrukcyjny charakter Natana i zwyczajnie boi się o losy swojej przyjaciółki. Przerażają go jego wybuchy, furia, akty agresji, zdumiewa bierność kobiety i ogrom jej miłości do człowieka, który ją krzywdzi. Stingo pragnie Zofii jako kobiety, widzi w niej matkę swoich dzieci, chce dać jej normalność i poczucie bezpieczeństwa. Ma w sobie młodzieńczą pewność, że to jest możliwe, że jest życie po piekle. Czy Zofia znajdzie ukojenie? Czy da się porwać młodemu pisarzowi i ulegnie jego sielankowej wizji przyszłości? Jak potoczy się jej związek z Natanem? Co się stanie z trójką przyjaciół? Jeśli chcecie poznać odpowiedzi na te pytania, koniecznie sięgnijcie po książkę.

Jedna ze stu najważniejszych powieści XX wieku

Lektura wciąga już od pierwszej strony. Wątki polsko-żydowskie mieszają się ze sobą. Akcja książki dzieje się: w międzywojennej Polsce, podczas okupacji, w obozie Auschwitz-Birkenau i w Stanach Zjednoczonych 1947 roku. William Styron bardzo umiejętnie porusza się na osi czasu. Jestem urzeczona jego stylem, językiem, opisami życia wewnętrznego bohaterów. Postacie są ciekawe, stopniowo poznaje się je bardziej, widzi więcej, a ich dramaty wychodzą na jaw. Książka jest pięknie wydana i, mimo swojej objętości, bardzo poręczna. To lektura na kilka dłuższych wieczorów.

Powieść doczekała się ekranizacji w 1982 roku. Tytułową rolę zagrała Meryl Streep. Czytałam wiele pochlebnych opinii na temat filmu, część widzów uważa, że jest on lepszy od książki. Z mojego doświadczenia wynika, że to się rzadko zdarza, ale jeśli rzeczywiście tak jest, to nie mogę się doczekać seansu, bo książka jest znakomita. Gorąco polecam Wam Wybór Zofii, to wzruszająca, głęboka i pełna skrajnych emocji pozycja.

Redakcja: Anna Kurek
Korekta: Sylwia Kłoda