„Niebo bez ptaków” – D. Brzosko-Mędryk

Przed Wami przejmująca, mocna i szczegółowa relacja z codzienności na Majdanku. Rzeczywistość widziana oczami młodziutkiej dziewczyny, która miała swoje piękne marzenia. Czyta się ją powoli, bo ciężar zwykłych obozowych dni przytłacza.

Ocalić od zapomnienia

Młoda kobieta na małych karteczkach, skrawkach papieru, zaczęła opisywać to, czego stała się częścią. Zależało jej, by świat się o tym dowiedział, dlatego swoje zapiski przekazywała robotnikom, którzy krążyli między dwoma światami. Niestety zapiski młodej dziewczyny zostały zniszczone w powstaniu warszawskim, ale to nie osłabiło determinacji byłej więźniarki obozu na Majdanku. W rocznicę zwolnienia z obozu postanowiła odtworzyć to, co utraciła. Wówczas wspomnienia liczyły siedemdziesiąt dwie strony. Autorka wysłała ich rozszerzoną wersję na konkurs ogłoszony w 1965 roku przez Muzeum na Majdanku. W 1968 roku jej praca wygrała i ukazała się pod tytułem Niebo bez ptaków.

Przed Wami najnowsza wersja, bogatsza o zdjęcia oraz potajemnie wysyłaną korespondencję z obozu i grypsy (zachowały się te wysyłane od maja 1943 do kwietnia 1944 roku). Książka jest pięknie wydana, posiada indeks nazwisk i pseudonimów, który wnikliwym czytelnikom ułatwia wracanie do wybranych fragmentów.

To, co mnie porusza, to ogromna determinacja młodej kobiety, która nie chce zamknąć obozowej rzeczywistości w przeszłości. Ona chce o niej mówić, wkłada wiele wysiłku w to, by ją opisać, a potem odtworzyć. Wraca do tekstu krótko po opuszczeniu obozu, tak jakby nie mogła się pogodzić, że to, czego była częścią, może odejść w zapomnienie.

Danuta Brzosko-Mędryk była jedną z inicjatorek Towarzystwa Opieki nad Majdankiem. Przez wiele lat spotykała się z młodymi ludźmi, opowiadając im o swoim obozowym doświadczeniu.

Sztuka przeżycia

Aby przetrwać obóz, trzeba utworzyć małą grupę, która będzie działać razem:

„Rodzina obozowa” to zjawisko, które powstaje już w pierwszych dniach pobytu w Majdanku na zasadzie doboru intelektualnego, rozsądku, przebiegłości lub sympatii, a najczęściej przyjaźni zawartej jeszcze na Pawiaku. Nie ma prawie samotnych, bo niełatwo przetrwać obóz w pojedynkę (s. 84).

Dla autorki rodziną obozową były: Alina Paradowska, Alicja Dańska, Urszula Biederman, Jadwiga Korwin-Kamieńska i Alina Łapicka. Kobiety wspierały się nawet po opuszczeniu obozu na Majdanku. Razem trafiły do Ravensbrück, a później pracowały w fabryce HASAG, stanowiącej podobóz KL Buchenwald. Po wojnie ponad pół roku wracała do zdrowia.

Jak można przetrwać w piekle na ziemi? Skąd brać siłę i nadzieję? Jak organizować żywność, unikać wybuchów złości nadzorczyń i chronić się przed tyfusem oraz innymi chorobami? Czy w takim miejscu jest szansa na miłość? Można chodzić na randki i czuć dreszcz wynikający z rodzącego się uczucia?

O czym się myśli, będąc tam? Jak radzić sobie z okrucieństwem, podłością, krzykami, niepewnością, donosicielstwem, głodem i śmiercią? Jak nie stracić chęci życia i wiary w drugiego człowieka?

Dlaczego warto przeczytać?

Autorka włożyła mnóstwo wysiłku w to, aby utrwalić obozową rzeczywistość i podzielić się nią z kolejnymi pokoleniami. Pisała na miejscu na zdobytych skrawkach papieru i na bieżąco przekazywała fragmenty tekstu na zewnątrz. Mimo tego, że tekst został zniszczony w 1944 roku, Danuta Brzosko-Mędryk nie poddała się. Zaczęła od nowa, pisała, wierząc w wartość tych relacji i czując ciążącą na niej odpowiedzialność za podzielenie się ze światem obozową codziennością.

Jest to jedna z pierwszych kobiecych relacji z Majdanka. Pokazuje ona niezwykłą siłę młodej kobiety, która próbuje nie tylko przetrwać, ale i udokumentować obozową rzeczywistość. To świadectwo z miejsca, które jest zdecydowanie słabiej opisane niż KL Auschwitz-Birkenau. Książkę serdecznie polecam każdemu, kto interesuje się literaturą obozową. Jest pięknie wydana i opatrzona obszernym posłowiem oraz notą wydawcy.

Redakcja: Sylwia Kłoda
Korekta: Grzegorz Antoszek