„Rozkład. O niedemokracji w Ameryce” – P. Tarczyński

Amerykańska scena polityczna, choć daleko za oceanem, trafia pod polskie strzechy za każdym razem, gdy media uznają, że warto o tym mówić. Do normy należą wybory prezydenckie oraz kryzysy międzypartyjne. Tylko czemu proces wyborczy jest inny niż u nas? Co doprowadziło do dwupartyjności? Jakie są przyczyny polaryzacji? Czy mniejszość ma większe prawa niż większość? 

Za wielką wodą

Amerykańska demokracja to bezsprzecznie ogólnoświatowy symbol wolności, poszanowania praw człowieka i własności. USA to kraj pełen możliwości, bogactwa i marzeń. Brzmi to jak utopia, a ta, z zasady, istnieć nie może. Książka Tarczyńskiego uchyla rąbka tajemnej wiedzy o tym, jak wygląda amerykańska rzeczywistość od środka.

Autor współprowadzi podcast o nazwie Podkast amerykański i nie jest rewolucyjnym odkryciem, że tytułowa książka jest syntezą przedstawionych w podkaście treści. Oczywiście bardziej uporządkowanych i przemyślanych, bo w końcu starych nagrań nie zmienia się, gdy nowe fakty wychodzą na światło dzienne.

Młyn

Początek książki to wybory z końca 2020 roku i wydarzenia z 6 stycznia 2021 roku – zamieszki na Kapitolu. Mam wrażenie, że w Polsce zostały już prawie zapomniane przez większość. Jednakże kto z nas wyobraża sobie, że na Wiejską wdzierają się setki manifestujących? Że padają strzały, a w efekcie zabici i ranni? Ja nie potrafię. Chwilę później były prezydent głosi buńczuczne hasła o ukradzionych wyborach i staje się obiektem zainteresowania wymiaru sprawiedliwości.

Piotr Tarczyński opisał przebieg, skutki, ale i źródło tamtych tragicznych wydarzeń. Przed lekturą nie wiedziałem, że tym źródłem może być cały ocean problemów wynikających z wieloletnich procesów prawotwórczych w Stanach Zjednoczonych. System wyborczy, który istnieje, jest pokłosiem decyzji podjętych ponad 200 lat temu, kiedy stosunki społeczne, ekonomiczne i polityczne były diametralnie inne niż dzisiaj: gdy istniało niewolnictwo, nie było dużych miast, a prawa wyborcze przysługiwały wąskiej grupie osób. Pokłosiem rozwiązań przyjętych lata temu jest fakt, że duże miasta mają taką samą liczbę reprezentantów, co kilka stanów, mimo że różnica w potencjale ludnościowym jest ogromna. Zapisy chroniące niegdyś interesy południowych plantatorów, teraz działają na korzyść mniejszości politycznej. Rezultatem może być zwycięstwo w wyborach kandydata, na którego zagłosowała mniejszość głosujących. To tylko jeden z przykładów tytułowej niedemokracji Ameryki, potwornie kontrastującej z mitem, który wrósł w świadomość całego świata (a przynajmniej tego mniej wolnego). 

Okej, Juesej?

Piotr Tarczyński pokazuje więcej problemów: upolitycznienie sądów, w tym Sądu Najwyższego, lokalne modyfikowanie praw w celach utrzymania dominacji politycznej przez jakąś partię, a jednoczesne dążenie do skupiania jak największej liczby głosów przeciwnika w ramach jednego okręgu, by spowodować utratę potencjału politycznego, blokowanie ustaw oraz uchwał, wyboru najważniejszych urzędników etc. 

I mimo tego wszystkiego supermocarstwo, jakim niewątpliwie są Stany Zjednoczone, dalej funkcjonuje, rozwija się i idzie do przodu. Dlaczego? Bo mimo że dąży nieuchronnie do klinczu, to posiada niesamowite zdolności do samonaprawy – powolnej, systematycznej zmiany, która jest nadążaniem za duchem teraźniejszości. Jest to proces, który można obserwować od początku istnienia Stanów Zjednoczonych.

Gdyby komuś przyszło powiedzieć: sprawdzam!, to do dyspozycji czytelnika pozostaje bogaty zasób tekstów źródłowych, z których korzystał autor. Są to artykuły prasowe, książki, raporty organizacji rządowych i pozarządowych. Biegła znajomość języka angielskiego jest przy tym jak najbardziej wskazana.

Własne podwórko

Chciałbym wierzyć, że posiada ono podobną zdolność do samonaprawy. Jakkolwiek naiwne może być powyższe zdanie, to chyba warto wiedzieć, jakie choroby toczą amerykańską politykę wewnętrzną, która jest tak inna od naszej. Może dlatego tak łatwo się o tym czyta? Dzieli nas pół Europy i cały Atlantyk. Czytanie o własnych czterech kątach może nie być takie proste. 

Redakcja: Grzegorz Antoszek 
Korekta: Anna Kurek